2.5 Conclusie en toepassing vandaag: drie ambten

Een drieledige ambtelijke structuur in de plaatselijke gemeente
Concluderend lijkt mij dat er een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid bestaat dat Clemens bij het schrijven van zijn brief een drieledig ambt in de plaatselijke gemeente in gedachte had. De drie hoofdargumenten hiervoor zijn:

1. De redelijk evidente toepassing van de drie ambtsklassen van het OT op de christelijke gemeente, zonder dat daarbij het meer essentiele onderscheid tussen priesters en levieten uit het oog wordt verloren;
2. Het gebruik van episcopes als abstracte term ter aanduiding vna het christelijke priesterschap, en in onderscheid van presbyterous;
3. De thematische overeenstemming met tijdgenoot Ignatius. Daarbij dienen echter wel de volgende kanttekeningen worden geplaatst:

• Clemens plaatst het drieledig ambt in de liturgische context van de plaatselijke gemeente. Er is geen sprake van een ‘abstract’ drieledig ambt in de brede universele kerk, maar concreet in de plaatselijke gemeente en nog concreter in de liturgie.
• Het onderscheid tussen de hogepriester en de priesters is alleen gradueel, maar beide hebben deel aan hetzelfde priesterschap van de plaatselijke gemeente. Als de hogepriesters dus verwijzen naar bisschoppen, zijn dit alleen bisschoppen van plaatselijke gemeenten en geen diocesane bisschoppen over honderden plaatselijke gemeenten. Anders gezegd Clemens maakt een onderscheid tussen ambten in de plaatselijke gemeenten en ambten die bovengemeentelijk functioneerden, zoals dit in het bijzonder naar voren kwam bij het beeld van het leger (par. 37). Het is verder logisch dat het hoofd van de episcopes wordt geïdentificeerd als oorsprong van de episcopes en dus met de titel zelf, ter onderscheiding van de onder hem dienende presbyters. Dit heeft bij Ignatius al plaats gevonden, maar bij Clemens nog niet.
• De ordening is essentieel voor een God welgevallige eredienst. Bij Clemens behoort de door God ingestelde orde bewaard te worden. Deze liturgische orde in de plaatselijke gemeente vereist een priesterschap (met een hoofd) en een diaconaat. Als deze beide niet de taken in de eredienst vervullen op de momenten, wijze, en plaats waar God dat heeft bevolen, is het niet in harmonie met God en dus Hem niet welgevallig. Zo simpel is het voor Clemens. Afwijking van Gods orde leidt tot Gods oordeel. De drieledige ordening is dus essentieel bij Clemens.
• Het hoofd van de eredienst heeft waarschijnlijk eveneens een opzicht functie over de hele gang van zaken van de andere presbyters, de diakenen en de gemeente.

Waar komt de structuur dan vandaan?
Veel mensen hebben zich afgevraagd hoe het kan dat de vroege kerk al zo snel zo hiërarchisch is geworden. Vaak gaat dit dan uit van het vooroordeel dat de christelijke gemeente langzaam geëvolueerd moet zijn tot een hiërarchisch systeem. Maar het is de vraag of dit vooroordeel wel juist is. God is een God van orde. De geschriften van het NT geven nergens aanleiding te denken dat dingen op een niet-hierarchische manier georganiseerd waren. Het idee dat er eerst alleen maar losse groepjes christenen waren die in geen enkel verband met elkaar stonden is op speculatie gebaseerd. De enige documenten die we hebben tonen ons een strikt hiërarchisch georganiseerde kerk.

Waarom is het niet mogelijk dat de Heilige Geest zelf sprak in het midden van de gemeenten en, overeenkomstig de woorden van Jezus, de gemeenten leidde in heel de waarheid, evt. op basis van de typen van het OT-Testament, zoals Clemens en Ignatius deze zo opzichtig gebruiken. Voor moderne wetenschappers is dat misschien geen genoegzame verklaring, maar die accepteren ook niet dat Mozes op de berg een model zag van de hemelse Tabernakel die hij moest nabouwen. De structuur is simpelweg geopenbaard door God. Ignatius geeft zelf aan dat hij deze structuur niet zelf heeft bedacht, maar dat de Geest het gesproken heeft (zoals in Hand. 13):

To be sure, there were those who suspected that I said these things (over het drieledig ambt) because I knew in advance about the division caused by certain people. But the one for whose sake I am in chains is my witness that I did not learn this from any human being. No, the Spirit itself was preaching, saying these words: “Do nothing without the bishop. Guard your bodies as the temple of God. Love unity. Flee from divisions. Become imitators of Jesus Christ, just as he is of his Father." (Ad. Phill. 7.2)

Toepassing op onze tijd
Wat kunnen wij zeggen over de huidige kerkelijke structuren in het licht van deze structuur van 1Clemens. Laten we wel herinneren dat dit voor Clemens geen onbelangrijke vraag is. De structuur is door God gegeven en elke afwijking ervan leidt onherroepelijk tot verval, dat zichtbaar wordt in strijd en verdeeldheid. De enige juiste reactie is gehoorzaamheid door nederigheid.

Alle kerkgenootschappen zouden hier iets van Clemens en zijn ambtsleer kunnen leren, i.h.b.: de Goddelijke oorsprong ervan tegenover menselijke opportuniteit, en de liturgische inbedding van de drie ambten in elke plaatselijke gemeente in de wekelijkse viering van de Eucharistie, tegenover een verspreiding over een heel diocees of de feitelijke onzichtbaarheid in de Eucharistie. Zowel presbyteriaanse als episcopaalse kerken zullen ondersteuning voor hun positie vinden in de brief, maar zij vinden ook kritiek. De truc is ook de kritiek aan te nemen.